Muzikologu edhe kompozitori Vasil Tole boton studimin ?Kadare edhe muzika?. Kjo vepër fillesat, i ka që në vitin 1997, kur nisi të vëzhgoi tingullin që qëndronte si në shtëpinë e vet, tek disa autorë shqiptarë, si Fan Noli, Faik Konica, Migjeni edhe mes tyre edhe Ismail Kadare. Në një intervistë për kamerën e ?Report tv? kompozitori na rrëfen këndvështrimin e tij, në këtë studim <br /><br /> ?Jam përpjekur që ta shikoj në dy aspekte, hulumtimi edhe analizimi i lëndës konkrete në lëndën e tij, edhe raporti i kësaj të dytës, që është se si qëndron ky raport brenda shkrimtarit, brenda vet personalitetit të Ismail Kadaresë, sa ndikojnë rrethanat e mjedisit, edhe si reflektohen këto marrëdhënie në vepër?, shprehet muzikologu Vasil Tole.<br /><br />Kompozitori Tole na shpjegon se si ndikimi i muzikës në veprën e Kadaresë ndihet kudo, në çdo vepër të tij.<br /><br />?Është gjithandej! Janë disa elementë që më kanë bërë përshtypje, për shembull, trajtimi gjinisë së këngës, ai zotëron të tri gjuhët e komunikimit, që janë ajo e shkrimit, muzikës dhe e gjestikulacionit. Së dyti, ngarkesa që ka tek rrëfimi edhe tek ekzistenca e figurës emblematike e rapsodit. Për të vazhduar pastaj me disa simbolika të veçanta, siç është ?Njeriu këngë?. Apo me interesin e vazhdueshëm për polifoninë me iso, pasi muzika e vendlindjes për mendimin tim është një nga ndikueset më të mëdha, që kanë bërë Ismail Kadarenë, që muzika të jetë kaq prezentë në veprën e tik. Polifonia me iso, jo vetëm që është një element që i zotërojnë këto karakteristika, por i gjen kudo, që nga ?Gjenerali? për të ardhur pothuajse tek të gjitha veprat, deri tek strukturimi i atyre letrare. E quan ?Dimrin e madh?, roman polifonik ose roman me iso. Është ende hapur kjo portë, për të parë, se si strukturat shumëzërëshe janë reflektuar në këtë proces të shkrimtarit?.<br /><br />Një vend të rëndësishëm në veprën e Kadaresë, sipas Toles, zë edhe analiza që ai ka bërë për Himnin Kombëtar, në veprën ?Mosmarrëveshja?.<br /><br />?Nuk ka shkrimtar tjetër në botë, që t?i kushtojë një vepër Himnit Kombëtar, ashtu siç e ka shkruar ai nuk mundet që të jetë i konkurrueshëm. Leximi që ai i bën Himnit kombëtar në veprën ?Mosmarrëveshja? është jo vetëm një pohim për këtë Himnin Kombëtar, por edhe analizimin, se përse ky Himn është evropian për nga cilësia, është i jashtëzakonshëm?, vijon Tole.<br /><br />Veprat muzikore, që janë mbështetur në krijimtarinë e Ismail Kadaresë, janë të shumta, mes tyre janë ?Dasma? e kompozitorit Çesk Zadeja, që nuk arriti që të përfundohet, baleti ?Plaga e dhjetë e Gjergj Elez Alisë? e kompozitorit Feim Ibrahimit dhe opera ?Eunemidët? me kompozim të Vasil Toles.
